Қазақстандағы төтенше жағдай кезінде азаматтардың жеке өміріне қол сұқпаушылық құқығын қорғау кепілдіктерін қамтамасыз ету
Руслан Дайырбеков
Eurasian Digital Foundation негізін қалаушы, Digital Rights Center Kazakhstan директоры, Data Privacy Professional (GDPR DPP) цифрлы құқықтар жөніндегі Сарапшылар тобының мүшесі.
2022 жылғы қаңтардағы оқиғалардан туындаған төтенше жағдайдың (ТЖ) енгізілуі Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысының қауіпсіздігін және қорғалуын қамтамасыз ету үшін азаматтардың жекелеген құқықтары мен бостандықтарының уақытша шектелуіне әкеп соқты. «Төтенше жағдай туралы» ҚР Заңы ТЖ жағдайында шаралар мен уақытша шектеулерді қолдану шектерін регламенттей отырып, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына жекелеген шектеулер белгілеуге жол береді. Бұл жұмыстың мақсаты төтенше жағдай кезінде құпиялылық құқығын шектеуге қатысты ұлттық заңнаманы талдау болып табылады.
Заң бойынша
Жеке өмірге қолсұғылмаушылық құқығы қазіргі заманғы демократияның іргетасы болып табылады, бұл қазақстандық қоғамда нақты қамтамасыз етілуі тиіс неғұрлым іргелі және күрделі тұжырымдамалардың бірі. Бұл адам мен азаматтың басқа құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруға, жеке тұлғаның шығармашылық дамуына, қоғам мен мемлекетті демократияландыруға ықпал етеді[1].
Қазіргі заманғы қазақстандық қоғам сондай-ақ әрбір жеке адамның құндылығын сезіну, оның қадір-қасиетін тану және қорғау, адамның ажырамас және иеліктен шығарылмайтын құқықтары мен бостандықтары идеясын бекіту бағытында дамып келеді.[2]
Адамның маңызды құқықтарының бірі-жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқығы. Бұл құқық Қазақстан Республикасы Конституциясының[3] 18-бабында бекітілген:
1.Әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына, өзінің және отбасының құпиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар.
2.Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі.
3.Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар және бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа өзінің құқықтары мен мүдделеріне қатысты құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.
Қазақстандық заңнамада жеке өмірді қорғауға қатысты бірқатар нормалар бар. Оларда жеке өмірді қорғаудың құқықтық тәсілдері, көрсетілген құқықтарды бұзғаны үшін жауаптылыққа тартудың нысандары мен тәртібі белгіленген. Әңгіме әкімшілік-құқықтық, азаматтық-құқықтық, қылмыстық-құқықтық, халықаралық-құқықтық жауапкершілік тетіктері туралы болып отыр.
Жедел-іздестіру қызметін (ЖІҚ) жүзеге асыратын органдар мен лауазымды адамдар жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу кезінде адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз етуге тиіс.
Айта кету керек, ТЖ режимі жеке (дара, отбасылық) өмірге қол сұғылмаушылық құқығын қамтамасыз ету бойынша ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі ережелерінің күшін жоймайды. Осы Кодекстің 16-бабының 3-тармағында «заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, адамның келісімінсіз оның жеке өмірі туралы ақпаратты жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға ешкімнің құқығы жоқ» делінген. Сонымен қатар, ТЖ жағдайында ҚР Заңының 15 бабыныңнормалары «Азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектейтін заңсыз әрекеттерді пайдалануға» және «жеке өмірге қол сұғылмаушылықты, жеке және отбасылық құпияны қозғайтын мәліметтерді жария етуге» тыйым салатын «жедел-іздестіру қызметі туралы» қолданылады.
ҚР Қылмыстық кодексінің 147-149-б. жеке өмірге қол сұғылмаушылықты бұзғаны, хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф немесе өзге де хабарлар құпиясын заңсыз бұзғаны, дәрігерлік құпияны жария еткені, тұрғын үйге қол сұғылмаушылықты бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік белгіленеді. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 16-бабына сәйкес, азаматтардың жеке өмірі, жеке және отбасылық құпия заңның қорғауында болады. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Қылмыстық процесс барысында бұл құқықтарды шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі. Хат-хабарларға тыйым салудың, хабарламаларды ұстап қалудың, келіссөздерді тыңдау мен жазудың шарттары мен негіздері Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 232-246-бабында жазылған.
Азаматтық іс жүргізу кодексінің 10-бабында азаматтардың жеке өмірі, дара және отбасылық құпия заңның қорғауында болады делінген. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Азаматтық процесс барысында бұл құқықтарды шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайлар мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.
Соңымен, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 16-бабында: «жеке өмір, жеке бас, отбасы құпиясы, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпия заңның қорғауында болады. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізу барысында осы құқықтарды шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі.»
Қазақстанда жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқығын қорғаудың заңнамалық кепілдіктерінің дамуын талдай отырып, мемлекет 2009 жылы азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмаушылыққа, жеке және отбасы құпиясына, жеке салымдар мен жинақтар, хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және өзге де хабарлар құпиясына конституциялық құқықтарын қорғау жөнінде қосымша шаралар[4] қабылдағанын атап өткен жөн.
Сонымен қатар, бұл шаралар жедел-іздестіру қызметінің қызметкерлері үшін жеке өмірге қол сұғылмаушылықты қозғайтын мәліметтерді жария етуге қатысты шектеулерді кеңейтуді көздейді. Осылайша, құжат 1994 жылғы 15 қыркүйектегі № 154-XIII «жедел-іздестіру қызметі туралы» Заңның 15 бабында жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыру кезінде «адамның және азаматтың жеке өміріне қол сұғылмаушылығын, жеке және отбасылық құпиясын, ар-намысы мен қадір-қасиетін қозғайтын және жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу процесінде азаматтардың келісімінсіз белгілі болған мәліметтерді жария етуге «тыйым салынады» делінген, заңда көзделген жағдайларды қоспағанда».
[1] Жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқығын шектеудің соттық бақылауы / / Қазақстандық халықаралық құқық журналы. 2004. №4(16). 160-172 Б.
[2] И.И. Рогов «Адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмаушылықтың конституциялық қағидат» тақырыбы бойынша V тамыз оқуларында Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі төрағасының сөйлеуі, Астана қ., 2007 ж.
[3] Қазақстан Республикасының конституциясы республикалық референдумда 30 тамыз 1995 жылы қабылданған
[4] Кейбір заңнамалық актілерге азаматтардың жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 7 желтоқсандағы № 221-IV Заңы
Қазіргі заманғы қазақстандық қоғам сондай-ақ әрбір жеке адамның құндылығын сезіну, оның қадір-қасиетін тану және қорғау, адамның ажырамас және иеліктен шығарылмайтын құқықтары мен бостандықтары идеясын бекіту бағытында дамып келеді.[2]
Адамның маңызды құқықтарының бірі-жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқығы. Бұл құқық Қазақстан Республикасы Конституциясының[3] 18-бабында бекітілген:
1.Әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына, өзінің және отбасының құпиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар.
2.Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі.
3.Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар және бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа өзінің құқықтары мен мүдделеріне қатысты құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.
Қазақстандық заңнамада жеке өмірді қорғауға қатысты бірқатар нормалар бар. Оларда жеке өмірді қорғаудың құқықтық тәсілдері, көрсетілген құқықтарды бұзғаны үшін жауаптылыққа тартудың нысандары мен тәртібі белгіленген. Әңгіме әкімшілік-құқықтық, азаматтық-құқықтық, қылмыстық-құқықтық, халықаралық-құқықтық жауапкершілік тетіктері туралы болып отыр.
Жедел-іздестіру қызметін (ЖІҚ) жүзеге асыратын органдар мен лауазымды адамдар жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу кезінде адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз етуге тиіс.
Айта кету керек, ТЖ режимі жеке (дара, отбасылық) өмірге қол сұғылмаушылық құқығын қамтамасыз ету бойынша ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі ережелерінің күшін жоймайды. Осы Кодекстің 16-бабының 3-тармағында «заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, адамның келісімінсіз оның жеке өмірі туралы ақпаратты жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға ешкімнің құқығы жоқ» делінген. Сонымен қатар, ТЖ жағдайында ҚР Заңының 15 бабыныңнормалары «Азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектейтін заңсыз әрекеттерді пайдалануға» және «жеке өмірге қол сұғылмаушылықты, жеке және отбасылық құпияны қозғайтын мәліметтерді жария етуге» тыйым салатын «жедел-іздестіру қызметі туралы» қолданылады.
ҚР Қылмыстық кодексінің 147-149-б. жеке өмірге қол сұғылмаушылықты бұзғаны, хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф немесе өзге де хабарлар құпиясын заңсыз бұзғаны, дәрігерлік құпияны жария еткені, тұрғын үйге қол сұғылмаушылықты бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік белгіленеді. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 16-бабына сәйкес, азаматтардың жеке өмірі, жеке және отбасылық құпия заңның қорғауында болады. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Қылмыстық процесс барысында бұл құқықтарды шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі. Хат-хабарларға тыйым салудың, хабарламаларды ұстап қалудың, келіссөздерді тыңдау мен жазудың шарттары мен негіздері Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 232-246-бабында жазылған.
Азаматтық іс жүргізу кодексінің 10-бабында азаматтардың жеке өмірі, дара және отбасылық құпия заңның қорғауында болады делінген. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Азаматтық процесс барысында бұл құқықтарды шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайлар мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.
Соңымен, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 16-бабында: «жеке өмір, жеке бас, отбасы құпиясы, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпия заңның қорғауында болады. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, пошта, телеграф арқылы және өзге де хабарларының құпиялылығына құқығы бар. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізу барысында осы құқықтарды шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі.»
Қазақстанда жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқығын қорғаудың заңнамалық кепілдіктерінің дамуын талдай отырып, мемлекет 2009 жылы азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмаушылыққа, жеке және отбасы құпиясына, жеке салымдар мен жинақтар, хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және өзге де хабарлар құпиясына конституциялық құқықтарын қорғау жөнінде қосымша шаралар[4] қабылдағанын атап өткен жөн.
Сонымен қатар, бұл шаралар жедел-іздестіру қызметінің қызметкерлері үшін жеке өмірге қол сұғылмаушылықты қозғайтын мәліметтерді жария етуге қатысты шектеулерді кеңейтуді көздейді. Осылайша, құжат 1994 жылғы 15 қыркүйектегі № 154-XIII «жедел-іздестіру қызметі туралы» Заңның 15 бабында жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыру кезінде «адамның және азаматтың жеке өміріне қол сұғылмаушылығын, жеке және отбасылық құпиясын, ар-намысы мен қадір-қасиетін қозғайтын және жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу процесінде азаматтардың келісімінсіз белгілі болған мәліметтерді жария етуге «тыйым салынады» делінген, заңда көзделген жағдайларды қоспағанда».
[1] Жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқығын шектеудің соттық бақылауы / / Қазақстандық халықаралық құқық журналы. 2004. №4(16). 160-172 Б.
[2] И.И. Рогов «Адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмаушылықтың конституциялық қағидат» тақырыбы бойынша V тамыз оқуларында Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі төрағасының сөйлеуі, Астана қ., 2007 ж.
[3] Қазақстан Республикасының конституциясы республикалық референдумда 30 тамыз 1995 жылы қабылданған
[4] Кейбір заңнамалық актілерге азаматтардың жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 7 желтоқсандағы № 221-IV Заңы
Ұялы телефонның мазмұнын тексеру
Әрине, азаматтардың әлеуметтік желілерде құқық қорғау органдары қызметкерлері мен әскери қызметшілердің қаңтар айындағы оқиғалар кезінде ұялы телефондардың мазмұнын қарау жөніндегі әрекеттеріне жүгінуіне және ҚР ІІМ азаматтардың телефондарын олардың келісімінсіз және соттың санкциясынсыз тексерудің заңсыз екені туралы ресми мәлімдемесіне қатысты терең алаңдаушылық білдірген жөн.
Ұялы телефонның мазмұнын, соның ішінде фото және бейне суреттерді қарау әрекеттері азаматтардың жеке өміріне тікелей араласу болып табылады.
«Төтенше жағдай туралы» Заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, оның ішінде құпиялылыққа жекелеген шектеулер белгілеуге жол береді, алайда осы шектеулер осы Заңның 17-бабына сәйкес «төтенше жағдайды енгізуге негіз болған мән-жайлардан» туындаған және «адам құқықтары саласындағы халықаралық шарттарға қайшы келмеуге тиіс» шеңберіндежүзеге асырылуға тиіс. Осылайша, төтенше жағдай туралы заңнамада төтенше жағдай кезінде қолданылатын шаралар мен уақыт шектеулерін белгілеу кезінде халықаралық құқықтың «басымдығы» қарастырылған.
ТЖ енгізу кезінде қолданылатын азаматтардың жеке құқықтарының негізгі және қосымша шаралары мен уақытша шектеулері заңмен қатаң реттеледі. Төтенше жағдай туралы заңнамаға сәйкес, бұл шараларға, басқалармен қатар: «жеке тексеру, олардың заттарын, көлік құралдарын тексеру» жатады.
Өз кезегінде, ұялы телефонның мазмұнына қатысты жоғарыда аталған «заттарды тексеру» шарасын дұрыс түсінбеу және қолдану жеке құпия мен хат алмасу құқығын бұзып қана қоймайды, сонымен қатар азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмау конституциялық құқығын жояды.
Осылайша, төтенше жағдай кезінде дәлелдемелерді бекіту, сондай-ақ ұялы телефонның мазмұнын қарау арқылы ықтимал қылмыскерлерді анықтау тек қылмыстық процесс аясында және оған қатысатын адамдарға қатысты ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Ұялы телефонның мазмұнын, соның ішінде фото және бейне суреттерді қарау әрекеттері азаматтардың жеке өміріне тікелей араласу болып табылады.
«Төтенше жағдай туралы» Заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, оның ішінде құпиялылыққа жекелеген шектеулер белгілеуге жол береді, алайда осы шектеулер осы Заңның 17-бабына сәйкес «төтенше жағдайды енгізуге негіз болған мән-жайлардан» туындаған және «адам құқықтары саласындағы халықаралық шарттарға қайшы келмеуге тиіс» шеңберіндежүзеге асырылуға тиіс. Осылайша, төтенше жағдай туралы заңнамада төтенше жағдай кезінде қолданылатын шаралар мен уақыт шектеулерін белгілеу кезінде халықаралық құқықтың «басымдығы» қарастырылған.
ТЖ енгізу кезінде қолданылатын азаматтардың жеке құқықтарының негізгі және қосымша шаралары мен уақытша шектеулері заңмен қатаң реттеледі. Төтенше жағдай туралы заңнамаға сәйкес, бұл шараларға, басқалармен қатар: «жеке тексеру, олардың заттарын, көлік құралдарын тексеру» жатады.
Өз кезегінде, ұялы телефонның мазмұнына қатысты жоғарыда аталған «заттарды тексеру» шарасын дұрыс түсінбеу және қолдану жеке құпия мен хат алмасу құқығын бұзып қана қоймайды, сонымен қатар азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмау конституциялық құқығын жояды.
Осылайша, төтенше жағдай кезінде дәлелдемелерді бекіту, сондай-ақ ұялы телефонның мазмұнын қарау арқылы ықтимал қылмыскерлерді анықтау тек қылмыстық процесс аясында және оған қатысатын адамдарға қатысты ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Адамның жеке өмірі туралы ақпаратты жеке өмірге қол сұғылмаушылық құқығын, жеке құпиясын және хат алмасу құпиясын қамтамасыз етуге кепілдік беретін қолданыстағы заңнамада белгіленген рәсімдер болған кезде қылмыстық процестің міндеттерін орындау үшін ғана алуға болмайды.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Президентінің күш құрылымдары басшылығымен тәртіпсіздіктерді тергеуге арналған кеңесте берген мәлімдемесін атап өту өте маңызды, онда ол «терроризмге қарсы операция және тергеу әрекеттерін жүргізу барысында азаматтардың құқықтарының бұзылуына жол бермеудің маңыздылығын» атап өтті.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Президентінің күш құрылымдары басшылығымен тәртіпсіздіктерді тергеуге арналған кеңесте берген мәлімдемесін атап өту өте маңызды, онда ол «терроризмге қарсы операция және тергеу әрекеттерін жүргізу барысында азаматтардың құқықтарының бұзылуына жол бермеудің маңыздылығын» атап өтті.
Келесі іс-әрекет қандай?
Төтенше жағдай туралы ұлттық заңнамаға сәйкес ТЖ жағдайында қолданылатын шаралар және жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын, сондай-ақ заңды тұлғалардың құқықтарын шектеу, оларға қосымша міндеттерді жүктеу ТЖ енгізуге негіз болған мән-жайлардан туындаған шеңберде жүзеге асырылуға тиіс және Қазақстан Республикасы ратификациялаған адам құқықтары саласындағы халықаралық шарттарға қайшы келмеуге тиіс. Халықаралық стандарттарда жеке өмірге араласуға бақылау шараларының заңда белгіленген шарттарға сәйкестігіне кепілдік беретін рәсімдер болған кезде ғана жол беріледі және ол мынадай талаптарға сәйкес келуі тиіс:
Уақыт бойынша қатаң шектеу;
Қауіпсіздік саласындағы жағдайды тұрақтандыру үшін қажетті мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік беретін ең аз қатаң шараларды таңдау;
Төтенше жағдай аяқталғаннан кейін қалыпты заңнамаға қайтаруды қамтамасыз ететін кепілдіктерді, оның ішінде қайта қарау және қолданысын тоқтату туралы ережені енгізу.
Құқық қорғау органдарының, оның ішінде төтенше жағдай кезіндегі операциялары халықаралық нормалар мен стандарттарға сәйкес келуі керек. Адам құқықтарын бұзудың кез келген болжамды жағдайлары, оның ішінде құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен әскери қызметшілер тарапынан өкілеттіктерді теріс пайдалану кінәлілерді жауапкершілікке тарта отырып, дереу тиімді тергеуге жатады.
ТЖ жағдайында қылмыстық процестің құқық қолдану практикасы шектеу шараларын кеңінен түсіндіру және қолдану проблемасымен бетпе-бет келеді. Ұялы телефонның мазмұнына қатысты «заттарды тексеру» әрекеті жеке құпия мен хат алмасу құқығын бұзып қана қоймайды, сонымен қатар азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмау конституциялық құқығын жояды.
ТЖ жағдайында қылмыстық процестің құқық қолдану практикасы шектеу шараларын кеңінен түсіндіру және қолдану проблемасымен бетпе-бет келеді. Ұялы телефонның мазмұнына қатысты «заттарды тексеру» әрекеті жеке құпия мен хат алмасу құқығын бұзып қана қоймайды, сонымен қатар азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмау конституциялық құқығын жояды.
Ұсынымдар
● ЖІҚ заңдылығы мен негізділігіне азаматтық бақылауды қамтамасыз ету үшін өздеріне қатысты жедел-іздестіру іс-шаралары жүргізілген адамдарға жиналған деректермен (оның ішінде дербес) танысу және ЖІҚ негізсіз өндірісі нәтижесінде шектелген құқықтарды қорғауға бағытталған іс-әрекеттерді қабылдау мүмкіндігін беретін төтенше жағдай туралы заңнамаға арнайы норма әзірлеуді ұсынамыз.
● «Төтенше жағдай туралы» ҚР Заңының 22-бабының 2-тармағына сәйкес ЖІҚ құралдары мен әдістерін заңсыз пайдаланғаны үшін жауапкершілікті күшейтуді ұсынамыз.
● «Төтенше жағдай туралы» ҚР Заңының 22-бабының 2-тармағына сәйкес ЖІҚ құралдары мен әдістерін заңсыз пайдаланғаны үшін жауапкершілікті күшейтуді ұсынамыз.